U sjeverozapadnoj Bosni, na lijevoj obali rijeke Sane, nalazi se najstarije naselje u Bosni i Hercegovini Stari Majdan. Stari Majdan leži na nadmorskoj visini od 200 m, udaljen je od Sanskog Mosta devet kilometara, od Prijedora 26 km, a sjeverno i sjeveroistočno nalaze se Majdanske planine, čiji vrhovi, osim vrha Gaidžik, čija je nadmorska visina 619 m, ne prelaze 500 metara nadmorske visine.
Bio je poznat po bogatstvu i preradi željezne rude, koja se ovdje koristila već u predrimsko doba. Kroz Majdan protiče i potok Željeznica, koji sa Gračanicom čini rječicu Majdanušu, koja se ulijeva u rijeku Sanu. Sveštenik Neven Marinković, koji je zadužen za ovu parohiju i još nekoliko drugih u okolini Sanskog Mosta, kaže da je Stari Majdan jedno od najstarijih naselja, stariji je i od Sanskog mosta te je zbog toga bio centar sve do modernog vremena, do doba kraljevine i komunističkog vremena.
PREDAK PRVOG UČITELJA: Sveštenik Neven je predak Dionisija Marinkovića, učitelja iz Starog Majdana, koji je počeo tu učiti djecu 4. januara 1865. godine. “U Srpskopravoslavnu školu su 1890. godine, u kojoj je predavao, bila upisana 33 učenika, od toga devet djevojčica, što je bilo neuobičajeno za to vrijeme, jer se tada još nisu školovale djevojčice, već samo dječaci”, istakao je on. Kako kaže, đaci ovog učitelja bili su prvi školovani ljudi koji su stekli zvanja doktora nauka, kao što su dr Tošo Zurunić, dr Dušan Marinković, koji je bio Dionisijev, dr Vaso Glušac, ali i mnogi drugi.
“U samom centru ovog mjesta nalazi se crkva Uspenje presvete Bogorodice, koja je bila spaljena, a pravoslavaca u Starom Majdanu danas uopšte nema. Od njih je ostala samo ta crkva i devastirane kuće, koje su dokaz da su tu nekada živjeli i pravoslavci”, kaže on. Poslije Drugog svjetskog rata ovaj grad je imao pravoslavnih porodica toliko da su se na prste mogle izbrojati, a nedugo zatim Stari Majdan je postao grad bez ijednog pravoslavca. U crkvi, koja je u oktobru 1995. godine spaljena, sada se nalazi samo nešto malo slame i dvije ikone koje su ostale u oltaru, i poneka travka koja je ponikla u samom oltaru. Izgrađena je 1861. godine, a prije nje je na istom mjestu postojala crkva koja je bila manja i od trošnijeg materijala. U njoj, kako kaže sveštenik Neven, iako je u lošem stanju, molitvu služe samo na velike praznike i slavu crkve, a prije četiri godine uspjeli su zamijeniti krov kako ne bi kisnula. Dok smo razgovarali sa njim, u crkvi koja je djelimično obnovljena samo se čuo cvrkut ptičica i golubova koji su tu našli sklonište.
Uz crkvu se nalazi parohijska kuća koja je devastirana i spaljena kada je zapaljena i crkva.
RIMSKI MOST: U blizini crkve kroz Stari Majdan protiče potok Gračanica, a iznad njega postoji stari rimski most. Dok prolazite njime, zaista vidite da je taj most star vjekovima. “Ovaj most pravili su Rimljani, a nije nimalo slučajna duhovna veza sa pojmovima Gračanica na Kosovu, rijeka ovdje, rudničko područje i ovdje i na Kosovu”, pojašnjava Marinković. Prema istorijskim podacima, ovaj most bio je dio starog rimskog puta kojim se željezna ruda transportovala sve do rimske pokrajine Dalmacija. Ostaci rimskih cesta i danas su vidljivi, a stari most se pominje i u turskim dokumentima iz 16. vijeka, kada je vršena njegova popravka i gdje se navodi da potiče iz rimskog perioda. Prema pričama mještana, lukovi mosta su nekada bili toliko visoki da je ispod njih mogao projahati konjanik na konju. “Još jedan zanimljiv podatak je iz 1244. godine i vremena Bele IV, kada se prvi put uopšte pominje Stari Majdan”, kazao je on.
ČESMA ĆEMERLIJA: U blizini rimskog mosta nalazi se i česma Ćemerlija, a legenda kaže da, kada se neko napije vode tri puta s nje, uskoro se zaljubi i stupi u brak. No kao i svaka legenda, i ova ima još jednu stranu koja kaže da, kada se neko napije vode sa ovog izvora, stupi u brak, ali i ostane u Starom Majdanu. Na samom izlazu iz Starog Majdana nalazi se spomenik koji se zove Milin birt, kod kojeg se, prema riječima sveštenika, nalaze kosti preko 500 ubijenih pravoslavaca. “Oni su pobijeni 1941. godine, i prema nekim svjedočenjima ljudi, na tom mjestu je tekla rijeka krvi zbog velikog broja onih koji su tu ubijeni”, istakao je on. Slavka Pantelić, profesorica u penziji, koja je rodom iz Starog Majdana, rekla je kako je Stari Majdan jedna od najstarijih srpskih čaršija u kojoj su živjele najljepše djevojke, koje su i u pjesmama opjevane. “Iako sam davno otišla iz svog rodnog mjesta, i dalje mi je u srcu, ali nakon rata Stari Majdan više nije bio kao nekad i zbog toga se veliki broj pravoslavaca nije vratio tamo, iako je mogao”, pojasnila je ona. Dodaje da su u Starom Majdanu najpoznatiji česma Ćemerilija i stari rimski most. U centru Starog Majdana nalazi se i spomenobilježje na Trgu Amira Žilića poginulim borcima Armije BiH i civilnim žrtvama rata.
