1. Biblioteka u pećini, Kina
Na rubu pustinje Gobi u Kini, dio mreže pećinskih svetilišta u Dunhuangu, zvanih Hiljadu pećina Bude, bilo je zapečaćeno hiljadu godina.
Taoistički monah Vang Juanlu, nezvanični čuvar pećine, otkrio je 1900. godine skrivena vrata koja su vodila do komore ispunjene rukopisima nastalim između 4. i 11. stoljeća.
Lokalne vlasti nisu pokazale interes za dokumenta, ali ostatak svijeta jeste.
Mađarski istraživač Aurel Stajn otkupio je 10.000 rukopisa, a dio su preuzele i delegacije Francuske, Rusije i Japana, nakon čega je kineska vlada naredila da se ostatak dokumenata preseli u Peking.
Zahvaljujući inicijativi Britanske biblioteke, 1994. godine je, sa partnerima širom svijeta, počela digitalizacija kolekcije.
Niko ne zna zašto je pećina bila zapečaćena. Stručnjaci smatraju da je moguć razlog za to čuvanje spisa koji se više nisu koristili, a bili su isuviše važni da bi se bacili. Druga teorija je da su htjeli da ih sačuvaju od moguće invazije.
Njihovo otkriće promijenilo je historiju. Naime, jedan od dokumenata, Dijamantna sutra, najstarija je štampana knjiga na svijetu, a datira iz 868. godine čime je razbijeno mišljenje da je štampanje poteklo iz Evrope.
2. Vatikanski tajni spisi
Lokacija možda najpoznatije tajne biblioteke na svijetu bila je poznata otkad je nastala, 1612. godine.
Riječ “tajni” potiče od njenog latinskog naziva “secretum”, što zapravo znači privatno.
Ovi arhivi sadrže papinsku korespondenciju u posljednjih godina, a prema brojnim teoretičarima zavjera i maštovitim autorima, ona uključuje i lobanje vanzemaljaca, dokaze o Isusovoj krvnoj liniji, ali i mašinu Hronovizor, koju je izgradio jedan benediktinski sveštenik, kako bi se vratio u vrijeme i snimio Isusovo raspeće.
Upravo zbog ovakvih priča, polahko je počelo otvaranje arhiva javnosti, ali su za početak organizovane samo izložbe određenih dokumenata i ograničene posjete u dijelove arhiva.
Ipak, u veliki dio ulaz je i dalje zabranjen, a maštovitim pričama doprinosi to što je arhiv smješten u betonskom bunkeru, čiji se dio nalazi iza Bazilike svetog Petra, i koji čuvaju švicarski vojnici i vatikanska policija.
Među zanimljivijim dokumentima u arhivima se nalazi dopisivanje papa sa Mocartom, Erazmom, Volterom, pa čak i Hitlerom. Tu je i dekret o ekskomunikaciji Martina Lutera, ručno pisani transkript suđenja Galileu za jeres i pismo Mikelanđela, u kojem se slavni umjetnik žali da mu rad za Sikstinsku kapelu nije plaćen.
3. Kairska Geniza
Ove spise ne čuva naoružana straža, već stoljeća zaborava.
Oko 280.000 fragmenata jevrejskih spisa pronađeno je u zidovima sinagoge Ben Ezra, a postali su poznati kao “Kairska Geniza”.
Sačuvani su jer, prema jevrejskom zakonu, ni jedan spis koji spominje Boga, ne smije da se baci. Tako su oni, koji se nisu koristili, premješteni u poseban dio sinagoge.
Fragmenti su izuzetno važni jer otkrivaju kako su jevrejski trgovci na Bliskom istoku i na Mediteranu sarađivali sa hrišćanima i muslimanima, a antisemitizam nije bio toliko raširen kao što se ranije mislilo.
