Bihać je tokom svog prerastanja u moderan proevropski grad prošao put satkan od brojnih promjena kulturne, vjerske i političke naravi.
Bihać je jedan od rijetkih gradova u Bosni i Hercegovini, koji je uprkos urbanizaciji sačuvao orginalne zidine koje su činile okosnicu nekadašnje tvrđave Bihać, koja se prvi put spominje 1260. godine u jednoj povelji ugarskog kralja Bele IV.
Iz oskudnih podataka ovog dokumenta, jasno je da se Beli IV 1260. godine obratio toplički opat s molbom da mu pokloni kraljevski posjed “Kralu” i to zato što su tada topuski cisterciti, uz kraljevsku dozvolu, gradili na Otoku sv. Ladislava, kako se nekad zvao Bihać, svoje kuće i toranj za njihovu odbranu. Prema tome, cisterciti su u samome Bihaću počeli, očito nakon tatarske provale, graditi utvrdu i neke zgrade i tada traže kraljevsku pomoć i njegovu zemlju “Kralu” kraljevsku zemlju, koju su do tog vremena uživali kraljevski vitezovi Pridislav i Ludugar.
Ali ime pod kojim se Bihać prvi put javlja u izvorima “Otok sv. Ladislava” ukazuje na još stariju historiju Bihaća. Ovo ime nam govori da je nastanak grada Bihaća vezan za ugarskog kralja Ladislava, svetog kralja, apostolskog vladara, prvog Arpadovića koji je prešao Drava. Da bi, nakon zaposjedanja Slavonije 1091. godine, uspješno branio rubove Panonskog basena, on je podgao niz gradova, među kojima i castrum na Otoku sv. Ladislava. Ali, kako nijedna tvrđava nije mogla postojati bez stalnih ljudskih naseobina, ubrzo uz tvrđavu niče i varoško naselje, zametak kasnijeg trga i varoši.” kaže historičar Nijazija Maslak, direktor Muzeja Unsko-sanskog kantona.
Najvažnija utvrda Bosanskog ejaleta
U srednjem vijeku, Bihać se razvijao kao slobodni kraljevski grad. Pored tvrđave imao je i dva samostana, nekoliko crkava, veći broj trgovačkih i stambenih objekata, te odbrambene kule. Kada se uz kule dodaju dvostruki bedemi i kanali rijeke Une, Bihać je u srednjem vijeku bio veoma jaka tvrđava. Ipak, Osmanska vojska predvođena Hasan-pašom Predojevićem, uspjeva ga osvojiti u junu, 1592. godine. Od tog vremenskog perioda i tokom naredna tri stoljeća, Bihać će ostati važna utvrda moćnog Osmanskog carstva na krajnjem zapadu Bosne.
“Po dolasku pod osmansku vlast 1592. godine Bihać je postao sjedište bihaćke kapetanije, kadiluka, a od 1616. godine i bihaćkog sandžaka. Bihaćka tvrđava, kao bedem na granici i ključ Bosne, bila je jedna od najvećih i najvažnijih utvrđenja Bosanskog ejaleta i nabolje čuvana u krajiškoj zoni, tokom cijele osmanske uprave.” kaže prof. Maslak.
Grad Bihać ima u orginalu sačuvane vrlo zanimljive i raznolike historijske simbole, od kojih je svakako najpoznatija i najinteresantnija monumentalna džamija Fethija, jedna od rijetkih islamskih vjerskih objekata u gotičkom stilu na području Evrope. Objekt je sagrađen 1266. godine, kao gotička crkva sv. Antuna iz 14. stoljeća, a kao takva ostala je sačuvana u orginalnu sve do današnjih dana. Od ostalih historijskih simbola vrijednih spomena, tu je i Žitni trg iz predosmanskog perioda, koji se nalazi ispod gradskih bedema na samoj obali rijeke Une, originalni bedemi kojima je okružen cijeli uži centar Bihaća,oko kojeg je prokopan kanal kroz koji teče rijeka una kao štit od mogućih napada na tadašnju utvrdu. Zidovi se pružaju glavnom ulicom do gradskog mosta, a zatim prolaze duž cijele aleje, sve do Pošte, te od Gelendera nekadašnjeg kultnog okupljališta mladih, kroz kompletnu ulicu “Bedem” uz kanal koji je nekada završavao kod džamije Fethije, koji danas završava niže do bihaćke hidro centrale, te se opet vraća ka Uni.
Bedemi tvrđave
“Deset godina nakon austrougarske okupacije 1888. godine, austrougarske vlasti su porušile bedeme bihaćke tvrđave, pod izgovorom potrebe da se grad može širiti. Austrougarska okupacija je prekinula način građenja naslijeđen iz osmanskog perioda, kako u pogledu urbanističke koncepcije, tako i u smislu organizacije prostora u izgradnji novih objekata. Najveći broj objekata koji je građen u periodu austrougarske uprave bio je po ugledu na gradove Srednje Evrope, na prijestonice Beč i Peštu. Međutim, gubitak spomenika kulture odavno je postao usud Bihaća.Ako uporedimo plan grada Bihaća iz 1880. godine sa aktuelnim stanjem danas, onda se može vidjeti da su u cijeloj historijskoj jezgri Bihaća opstala samo dva objekta iz plana iz 1880. godine: Džamija Fetija i Kapetanova kula. To je zato što je Bihać u novijoj prošlosti imao dosta teških trenutaka. Pretrpio je brojna rušenja, bombardovanja i transformacije koje su uslijedile zbog primjene novih ideja arhitekture i urbanizma. Sve je to ostavilo teške posljedice na njegovu fizionomiju i uvjete življenja u njemu. Bihać je tako ostao bez značajnog kulturnog naslijeđa koje je svjedočilo o hiljadugodišnjoj prošlosti, bogatoj kulturi i tradiciji. Zauvijek su nestala brojna svjedočanstva historije grada i izbrisani tragovi postojanja historijske svijesti njegovih stanovnika, tako što su uklanjani simboli na kojima je ta svijest izgrađivana.” pojašnjava prof. Maslak.
Posebno kulturno naslijeđe grada Bihaća, predstavljaju nadgrobni spomenici ili nišani rađeni od lokalnog kamena bihacita. Stilski oblik gradnje ovih spomenika vrlo je zanimljiv jer sadrži motive turbana sa kupastim završecima, do motiva tordirane vrpce ili stiliziranih mačeva, pištolja, puška, sablji, do floralnih motiva baroknog stila. Bihaćki nišani se od ostalih nišana sa područja Bosne i Hercegovine izdvajaju i po tome što se ukrašavaju bojom, a ta tradicija sačuvana je sve do današnjeg vremena.
Sve ovo je samo mali dio priče o gradu Bihaću, srednjovijekovnoj tvrđavi koja je tokom svoga prerastanja u moderan proevropski grad, prošla dug put satkan od brojnih promjena kulturne, vjerske i političke naravi. Sve to se može iščitati na njegovim historijskim simbolima koji su uklesani i sačuvani u zidinama stare jezgre grada, tako da turisti koji svake godine u većem broju posjećuju Bihać, imaju priliku da šetajući gradom, svjedoče njegovoj bogatoj i burnoj historiji.
Izvor: Al Jazeera
